کرمان

جاذبه‌های تاریخی کرمان برای عاشقان تاریخ

بیایید با آثار باستانی و یادگارهای تاریخ ارزشمند این منطقه از ایران عزیزمان شروع کنیم.

۱- ارگ بم

ارگ بم، بزرگ‌ترین بنا خشتی جهان است و در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسیده. متاسفانه این بنای باشکوه بر اثر زلزله بم در سال ۱۳۸۲خورشیدی بسیار آسیب دید؛ به طوری که یونسکو آن را در فهرست میراث جهانی در خطر قرار داد. حدود ۱۵ سال بازسازی بی‌وقفه توانست تا حدود قابل توجهی این بنای شگفت انگیز را مرمت کرد و دوباره گردشگران زیادی را برای دیدن آن به شهر بم بازگرداند.

۲- گنبد جبلیه

گنبد جبلیه تنها بنای سنگی کرمان است که به موزه سنگ این شهر تبدیل شد. یکی از نکته‌هایی که این مکان دیدنی کرمان را جذاب‌تر کرده، تاریخچه نسبتا نامعلوم آن است؛ برخی این بنا را مربوط به دوران پیش از ورود اسلام به ایران می‌دانند که آتشکده یا آرامگاه یکی از بزرگان زرتشتی و از جمله بناهای «گبری» بوده و به مرور زمان نام آن به «جبلیه» تغییر کرده است. بر اساس نظریه دیگر قدمت آن به دوره سلجوقیان برمی‌گردد که این نظریه بسیار ضعیف است.

نکته قابل توجه دیگر این است که معماری بنای گنبد جبلیه شباهتی به بناهای مرسوم آتشکده ندارد و بعضی شواهد تاریخی نشان می‌دهد که در ساخت آن به جای آب از شیر شتر استفاده شده است. این گنبد تاریخی در شرق شهر کرمان و تقاطع خیابان شهدا با بلوار قائم قرار دارد.

۳- مجموعه گنجعلی خان

مجموعه گنجعلی خان در مرکز شهر کرمان و نزدیک به بازار بزرگ قرار دارد و شامل میدان، حمام گنجعلی خان (موزه مردم شناسی) در ضلع جنوبی، ضرابخانه گنجعلی خان در ضلع شمالی، کاروانسرا و مدرسه گنجعلی خان در ضلع شرقی، آب انبار در ضلع غربی و بازار گنجعلی خان در سه سمت میدان می‌شود.

مجموعه گنجعلی خان به سبک اصفهانی در عصر صفوی به دستور گنجعلی خان، یکی از حاکمان کرمان در زمان شاه عباس ساخته شده است.

۴- ضرابخانه گنجعلی خان

ضرابخانه گنجعلی خان که به موزه ضرابخانه یا موزه سکه کرمان نیز شناخته می‌شود، همان طور که پیش‌تر نیز گفته شد، در بخش شمالی-جنوبی بازار مسگری و رو به روی حمام گنجعلی خان قرار دارد.

بنای ضرابخانه به صورت چهارگوش است که شامل یک گنبد بزرگ و چهار طاق کوچک در اطراف آن می‌شود. بر فراز گنبد اصلی آن، یک عمارت کلاه فرنگی قرار دارد که معماری منحصر به فرد این عمارت، موزه ضرابخانه را به یک بنای نورگیر تبدیل کرده است.

هم‌اکنون بیش از ۵۰۰سکه گوناگون از دوران مختلف تاریخی ایران، از دوره اشکانیان و ساسانیان گرفته تا دوران قاجار و پهلوی، در این موزه به نمایش گذاشته شده که هم به صورت سنتی و به کمک چکش و پتک و هم به صورت مدرن ضرب شده‌اند. همچنین مجسمه‌های مومی شما را نحوه ضرب سکه در دوره های مختلف بیشتر آشنا می‌کند.

۵- حمام گنجعلی خان

حمام گنجعلی خان درست مقابل عمارت ضرابخانه قرار دارد. اولین و البته شاخص‌ترین مشخصه این مکان دیدنی کرمان، سردر این بناست؛ آجرهای ساده آبی رنگ سردر حمام با سنگ‌های مرمر، نقاشی‌ها، گچ بری‌ها، مقرنس کاری‌ها و خطاطی‌های نستعلیق هنرمندانه تزیین شده است.

پس از عبور از سردر وارد راهرویی می‌شوید که به طوری طراحی شده که مانع از دید به فضای داخلی حمام می‌شود و دیوارهای آن نقش پرندگان دریایی دارد سپس وارد هشتی می‌شوید و پس از آن فضای اصلی حمام قرار دارد که سقف بلند و پرکار، صدای آبی که از فواره‌ها به گوش می‌رسد و کاشی کاری‌های پرنقش و نگار آن اولین مواردی است که توجه شما را به خود معطوف می‌کنند. دور تا دور رختکن را اتاقک‌هایی پر کرده است که در هر کدام نیز فواره‌ای وجود دارد.

۶- یخدان مویدی

یخدان مویدی کرمان بزرگترین یخچال خشتی جهان است که در دوران صفوی ساخته شد و هم‌اکنون در خیابان کمیاب میان میدان بسیج و خیابان شهید رجایی قرار دارد. شاید برایتان جالب باشد بدانید نام مویدی به این دلیل بر این یخدان گذاشته شده که آب قنات مویدی از زیر آن می‌گذرد.

سقف این بنا به صورت مخروطی طراحی شده تا میزان جذب نور آفتاب را به حداقل برساند همچنین، در اطراف این مخروط بزرگ دیوارهای بلندی به ارتفاع ۲۰ متر بنا شده تا با ایجاد سایه، دمای یخدان را پایین نگه دارد.

۷- قلعه دختر

قلعه دختر کرمان که به قلعه گواشیر، قلعه کهنه، قلعه کوه و آتشکده آناهیتا نیز معروف است، یکی از قدیمی‌ترین قلعه‌های ایران بوده که در زمان مادها در مرکز کرمان باستان با خشت و گل رس بنا شد و هم‌اکنون بر فراز کوهی بلند در شرق شهر کرمان و نزدیک قلعه اردشیر قرار دارد. جالب است بدانید این قلعه باستانی از جمله بناهای پر رمز و راز است که هنوز باستان شناسی نشده است.

بنای سه طبقه نیمه ویران درون این قلعه قرار دارد. دروازه اصلی قلعه دختر در غرب آن بوده و با فاصله از آن پلکانی وجود دارد که مشخص است با پلی متحرک به دروازه می‌رسید.

۸- مجموعه ابراهیم خان کرمان

ابراهیم خان ظهیرالدوله حاکم عادل کرمان در زمان سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار بود. او مجموعه‌ای با مساحت بیش‌از ۴۰۰۰ مترمربع در این شهر بنا کرد تا مردم رفاه بیشتری داشته باشند. این مجموعه شامل بخش‌های مختلفی می‌شود که از آن‌ها می‌توان به مدرسه، بازار، حمام، آب‌انبار، مسجد و… اشاره کرد.

مجموعه ابراهیم خان کرمان از جاهای دیدنی کرمان است که اطراف میدان گنجعلی خان قرار دارد. قسمت‌های اصلی این مجموعه در یک زمان و با دستور ابراهیم خان ساخته شدند؛ اما فرزندان ظهیرالدوله بخش‌هایی از مجموعه را سال‌های بعد به آن اضافه کردند.

بسیاری از مسافران کرمان مجموعه ابراهیم خان را از جاذبه های تاریخی کرمان می‌دانند. یکی از ویژگی‌های این مجموعه استفاده از تزئیناتی است که در معماری آن دوره کم‌تر موردتوجه قرار می‌گرفت. معماران قاجار کاشی خشتی هفت رنگ را فقط برای تزئین قسمتی محدود از بنا به‌کار می‌بردند.

اما این کاشی در جای‌جای مجموعه ابراهیم خان کرمان به‌چشم می‌خورد. المان‌های طبیعی که روی کاشی‌ها نقش بسته‌اند، زیبایی بنا را چندین برابر می‌کنند. این المان‌ها مانند کبک کوهی یا گل مینا در کرمان زیست دارند و برای مردم بومی شناخته‌شده هستند. بازار مجموعه ابراهیم خان هنوز با همان کاربری فعالیت دارد. سوغاتی و صنایع‌دستی کرمان را از بازار قیصریه زرگری بخرید.

۹- ارگ راین

ارگ راین در شهر راین در جنوب شهر کرمان قرار دارد. این ارگ، سومین بنای خشتی جهان پس از ارگ بم و ارگ مورچه خورت است که در دوره ساسانی و به سبک ساسانی بنا شد.

معماری کلی ارگ به صورت چهارگوش است دورتادور آن با دیوارهای محکم به طول ۱۰متر محافظت شده و در چهار گوشه آن برج دارد. تنها ورودی قلعه در سمت شرقی ارگ است که سردر باشکوهی بالای آن قرار گرفته است. داخل قلعه حاکم نشین، خانه های اعیانی و عامه نشین، انبار، مدرسه و آتشکده دارد.

۱۰- حمام وکیل کرمان

بین حمام‌های قدیمی ایران، حمام وکیل یکی از معروف‌ترین بناهای تاریخی و از مکان های دیدنی کرمان است. چیزی که این حمام را شهره ایرانیان کرده، کاشی‌کاری‌های شگفت‌انگیزی است که در همه قسمت‌های آن به‌چشم می‌خورد. این حمام ۴۰ سال پس از حمام مجموعه ابراهیم خان ساخته شد؛ درنتیجه رقابت میان این دو حمام، حمام وکیل کرمان جذابیت بصری و سهولت کاربری بیشتری پیدا کرد.

حمام وکیل کرمان را حوالی خیابان طالقانی پیدا خواهید کرد. حمام وکیل کرمان طبق قاعده ساخت حمام‌های سنتی ایرانی، پایین‌تر از سطح زمین بنا شده است. این کار نقشی اساسی در حفظ گرمای حمام و آب‌رسانی اصولی دارد.

بنای حمام وکیل با دو بخش اصلی برای استحمام و اتاق تعویض لباس یا رختکن طراحی شده بود. افرادی که برای تماشای جاهای دیدنی کرمان به این شهر سفر می‌کنند، بازدید از حمام وکیل را حتما در برنامه خود قرار می‌دهند. این حمام کاربری سابق را ندارد و از آن به‌عنوان موزه، عکاس‌خانه و چای‌خانه استفاده می‌شود.

جاهای دیدنی کرماندر حمام وکیل روایتی از تاریخ مردم کرمان را می‌شنوید. اطراف حمام وکیل کرمان بازارهای سنتی و مساجد کاشی‌کاری‌شده قرار گرفته‌اند که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.

11- قلعه اردشیر

قلعه اردشیر بالای کوهی نزدیک شهر کرمان ساخته شده که به بافت تاریخی شهر اشراف دارد. در شاهنامه فردوسی داستانی درباره این قلعه نوشته شده است. اردشیر بابکان این قلعه نظامی را به‌عنوان نماد پیروزی‌اش در فتح شهر کرمان ساخت.

اردشیر که برای شکست هفتواد و نابودی قدرتش راهی کرمان شده بود، با مکر و حیله برنده این نبرد شد. برخی دیگر نیز قلعه اردشیر را متعلق به اردشیر ساسانی می‌دانند که برای دفاع از کرمان آن را ساخته بود. قدمت قلعه اردشیر از جاهای دیدنی کرمان به دوران اشکانی و ساسانی برمی‌گردد.

یکی از ویژگی‌های قلعه اردشیر مصالحی است که در ساختش به‌کار گرفته‌اند. این مورد از جاذبه های کرمان دیوارهایی خشتی دارد که به قطر شش متر یا بیشتر ساخته شده‌اند. بخش‌های زیادی از بنای قلعه اردشیر نابود شده‌اند. طبق نظر باستان‌شناسان این دو قلعه به دو بخش تقسیم می‌شود.

قسمت اصلی و بزرگ‌تر قلعه اردشیر کرمان روی تپه‌ای مشرف به شهر و قسمت دیگر در ارتفاعی کم‌تر ساخته شده است. بخش دوم این قلعه را با نام آتشکده آناهید هم می‌شناسند. با توجه به وسایلی که در قلعه اردشیر پیدا شده، این محل ارزشی بیشتر از قلعه‌ای نظامی دارد. ظاهرا گاهی از این قلعه برای برپایی جشن و مراسم‌های آیینی استفاده می‌کردند.

تفریح در باغ‌های سرسبز کرمان

هرچند به نظر می‌رسد کرمان یک منطقه خشک و کویری باشد، اما باغ‌های سرسبز آن تصویر دیگری از این شهر به شما نشان خواهند داد.

۱- باغ شازده

شاید بتوان باغ شازده را یکی از مهم‌ترین مکان های دیدنی کرمان به شمار آورد به طوری که اگر یک سفر یک روزه کاری هم به کرمان داشته باشید، بهتر است چند ساعت از وقت خود را برای بازدید از این باغ شگفت انگیز کنار بگذارید. واقعا حیف است به کرمان سفر کنید و باغ شازده را نبینید.

قدمت باغ شازده ماهان به زمان قاجار برمی‌گردد؛ باغی مستطیل شکل با بیش از ۳ هکتار مساحت که از همان ابتدا با سردر باشکوه و منحصر به فرد خود به شما خوش آمد می‌گوید و تفاوتش را نسبت به سایر باغ‌های ایرانی به رخ می‌کشد. درختان بلند و سرسبز، حوضچه‌ها، فواره‌ها و جویبارهای سنگی که در سراسر باغ در جریان است، حس زندگی و شادابی را به شما هدیه می‌دهد که هوای مطبوع کوهستانی این منطقه نیز در این حس زیبا بی‌تاثیر نیست.

باغ شازده نیز مانند اکثر باغ های ایرانی شامل عمارت میانی بوده که به جز بخشی کوچک، باقی مکان‌های آن برای بازدید عموم باز است.

این باغ در حدود ۲ کیلومتری شهر ماهان در نزدیکی شهر کرمان و در دامنه کوه قرار دارد که برای رسیدن به آن از کرمان فقط ۳۰ دقیقه زمان لازم است و همه روزه از ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر و ۳ بعدازظهر تا ۶ عصر پذیرای شما خواهد بود.

۲- باغ فتح آباد

باغ فتح آباد که به باغ بیگلر بیگی هم معروف بوده، یکی از زیباترین باغ های ایران است؛ با اینکه این باغ برای سال‌ها کنار گذاشته شده بود و متاسفانه برخی از درختان آن به همین دلیل خشک شد ولی دوباره به زیبایی هر چه تمام‌تر احیا شده و به دوران شکوه خود برگشت.

این باغ در زمان قاجار ساخته شد و معماری شاهانه آن در عمارت میانی باغ خودنمایی می‌کند. پیشنهاد می‌کنم هنگام غروب آفتاب از باغ فتح آباد دیدن کنید چرا که نورپردازی شگفت انگیز آن، شکوه و جلال این باغ را چندین برابر می‌کند. این باغ در ۲۵ کیلومتری شهر کرمان و در شهر اختیارآباد قرار دارد.

۳- باغ هرندی

باغ هرندی کرمان که به موزه هرندی نیز معروف است، تاریخچه جالب توجهی دارد؛ این باغ برای اولین بار در حدود سال ۱۲۹۰ قمری توسط «محمدرضا خان عدل سلطان» که یکی از نظامیان سرشناس کرمان در زمان خود بود، به عنوان باغی تفریحی در خارج از شهر ساخته شد که چندین سال بعد به یکی از تاجران مشهور کرمان به نام ابوالقاسم هرندی فروخته شد.

حدود ۴۰سال بعد این باغ به وزارت فرهنگ و هنر اهدا شده و از حالت ملک شخصی خارج گشت. در طول زمان این باغ سرسبز و باصفا به موزه‌های گوناگون تبدیل گشته و برای مدتی به عنوان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کرمان نیز مورد استفاده قرار گرفت.

باغ هرندی در حال حاضر در خیابان فردوسی این شهر قرار گرفته و طبقه همکف آن به موزه سازهای سنتی و طبقه اول این باغ به موزه باستان شناسی اختصاص یافته است.